S’est concruidu in Bretagna su progetu Euronetlang de
Legautonomielocali e a su cale at pigadu parte sa Comuna de Orosei. In Orosei bi fiat istadu su de unu eventos
dae su tema “Istòria, Cultura e Limba”. S’addòbiu brètone, che a su sardu, at ospitadu
sas 15 delegatziones de sas amministratziones comunales europeas, sos
referentes iscientìficos issoro e sos operadores de sas limbas regionales:
sarda, arberesche, croata, otzitana, brètone.
Su tema fiat “Maneras e fainas pro promòvere sas limbas de minoria: mègius
pràticas in Europa” e s’addòbiu s’est realizadu dae su 15 a su 18 de martzu
intra Chateauneuf du Foau e Spézet (Finistérre). E de sas maneras mègius s’est faeddadu,
sas mègius pràticas de tzitadinàntzia ativa, regionale e europea, boghende a
campu totus sas fainas de una polìtica linguistica chi ponet sas limbas
regionales in un’istatus de limba normale, che a su frantzesu, s’inglesu,
s’italianu e àteras limbas e egèmones. Una minoràntzia chi s’est fata “dominante”,
ca giai dae pustis sa de duas gherras mondiales, su pòpulu suo at detzididu dae
bassu, de infruire pro mèdiu de grustos, sòtzios, iscolas, istitutziones, in
subra de s’ùnica leva chi podiat dare a sa limba e a sa cultura brètone sa
dignidade, sa balia e su potentziamentu suos. Custa leva est sa classe polìtica
chi dae tando in Bretagna at cumpresu e afrantzadu ‘sidea e sa pràtica, pro sa
cale ebbia investende in sas resursas locales e in su patrimòniu materiale e
immateriale, sa Bretagna aiat pòrtzidu e at realizadu sas miras suas in matèria
de afermatzione linguìstica, culturale, econòmica, sotziale e polìtica, dande
balia e cuncambiende sas resursas suas. Non faeddos ma fatos, intra custos, su
Sìndigu de Chateauneuf du foau chi contat cantu s’amministratzione comunale e
regionale at investidu in s’agricoltura, in sa pisca in sa cultura. Pro fàghere
una pariga de nùmeros, in una bidda de 3500 ànimas che a sa Comuna Brètone in
su dipartimentu de su Finistérre, un’impresa agroalimentare dat traballu a 800
operajos, una de salmone a 300, sa cultura a sa parte manna de sa gente, pro
sighire cun àteros servìtzios. E totu custu ispiegadu in un’iscola plurilìmbas,
in ue su brètone est imparadu che a su frantzesu. S’iscritore Brètone Yann
Moulin, at sighidu faeddende de sas violèntzias psicològicas e fìsicas chi at
dèpidu patire chie faeddaiat in brètone in iscola, non connoschende, tando, peruna
àtera limba. Punitziones e pressiones culturales chi ant fatu pònnere sa limba de
sa mama a un’ala, a sa matessi manera che a su sardu, cando in sos annos ’70
babbos e mamas non faeddaiant prus sa limba issoro cun su fedu.
Est ebbia cun
s’iscola, sos mèdias, sa ràdio, sa telebisione, s’editoria, sa toponomàstica,
sas atividades culturales e mescamente commertziales, chi s’est pòrtzidu
amparare e torrare a bogare a campu e ispainare sa limba brètone in Bretagna e
in su mundu. “Isco bene” at naradu s’iscritore brètone “chi sa deprivatzione de
sa limba e de sa cultura, est esperièntzia a cumone pro sas minorias chi sunt
inoghe, ma semus paris pro pònnere in parte, nos agiudare a pare e cuncambiare
sas mègius fainas e sas mègius atziones e de amparu”. S’addòbiu de s’incras s’est
fatu in unu tzentru culturale de sa bidda, bi nd’ant a su nentzi tres, chi
ospitant cunferèntzias, cunvegnos, addòbios a livellu literàriu, polìticu,
econòmicu, musicale, de ballos e cantos e artes. S’addòbiu at bidu sa
presèntzia de s’operadore de s’Ofis ar brezhoneg (ufìtziu de sa limba brètone)
e de s’onorèvole Mariyvonne Blondin, Senadora de su Finistèrre e Vitze Presidente de sos affàrios
culturales a su Cussìgiu Generale e membru de sa Commissione Europea, delegada pro
Cultura e Comunicatzione bènnida dae Parigi pro addobiare sas delegatziones e
ispiegare sas maneras e sas fainas chi sa classe polìtica ponet a disponimentu.
Su delegadu de s’ufìtziu de sa limba brètone in s’interventu suo: Ar brezhoneg : orin, stad a vremañ, dazont (Sa limba Brètone: orìgine, istadu de oe,
imbeniente), at ispiegadu su traballu de s’ufìtziu e de sa polìtica linguistica
mandada a in antis paris cun su Cussìgiu Regionale, dae sa formatzione de
maistros noos, pro s’iscola e s’universidade, a sa toponomàstica, a sos mèdias,
a sas atividades commertziales, non b’at logu in ue sa limba brètone, non siat
a pare cun sa limba frantzesa gràtzias a su traballu de s’ufìtziu.
Custu
traballu no est volontàriu ma istitutzionale e istitutzionalizadu, pròpriu gràtzias, no a finantziamentos
annuales de progetos a cantros,
isporàdicos, precàrios e distacados dae su restu de sa sotziedade e dae sas
istitutziones, ma gràtzias a unu sèberu polìticu pretzisu de su Cussìgiu
Regionale chi programmat dae semper, comente at ispiegadu sa Senadora, pro
mèdiu de s’assessoradu a sa limba, distintu dae s’assessoradu a sa cultura, una
polìtica linguistica e culturale orgànica, istruturada no ebbai pro mèdiu de su
bilàntziu issoro, ma puru pro mèdiu de su PRS e de sos finantziamentos
comunitàrios. Sos sèberos? Meda simples:
in Bretagna b’ant tres castas de iscola pùblicas e privadas, (ma in Frantza
s’istadu est làicu e finàntziat ebbia s’iscola pùblica, sa privada est pagada
dae chie nd’usufruit). Duncas tres castas de iscola: s’iscola frantzesa, s’iscola bilingue
(frantzesa e brètone) e s’iscola Diwan (iscola
brètone cun sa manera de immersione totale) in ue benint imparadas sas limbas
ispetzificadas, dae s’asilu nidu a s’Universidade. Ufìtziu de sa limba brètone
chi format cada die e a cada casione, maistros noos, pro iscolas e
Universidades, e chie istudiat su brètone usufruit de un’assegnu de formatzione.
Una borta formados intrant in sas iscolas pùblicas bilimbas a imparare a sos
dischentes su brètone, a pustis de tres annos b’abarrant de ruolu e seberant si
sighire a fàghere bretone o frantzesu. A
sighire sa formatzione pro sos mannos. Si sighit galu cun sa toponomàstica, impresas,
sòtzios, istitutziones, audiobisivos, tzentros ricreativos, tecnologias noas, internet (wikypedia esistit
puru in brètone), documentos amministrativos e totu sa bida pùblica e privada
est investida, faeddat e iscriet in
brètone. S’addòbiu brètone s’est concruidu cun sa presentada de su situ www.euronetlang.eu, fata dae
Paola Manca referente legautonomie e Pierpaolo Sagone responsabile pro su situ.
Su situ rapresentat sa continuidade de su progetu e de sa rete chi at dadu
frutos mannos” decrarat sa responsabile de legautonomie. “Una polìtica
linguìstica e culturale chi sa classe polìtica sarda diat a pòdere pònnere in
pratica dae cras, bidu chi tenet totus sos istrumentos legislativos regionales,
natzionales, europeos” decrarat Joyce Mattu referente iscientìfica pro sa Comuna de Orosei.
“Sa Bretagna nos dat letzione de tziviltade”, decrarat su Sìndigu de Orosei
Franco Mula.
Pro connòschere su progetu www.euronetlang.eu
Nessun commento:
Posta un commento